✠ Năm 1945, Giáo họ Xuân Lộc có khoảng 30 gia đình và một nhà nguyện nhỏ tại ngã ba Phan Thanh Giản và Thoại Ngọc Hầu do Cha Mai Ngọc Khuê, chánh xứ Bình Lộc coi sóc. Năm 1951, giáo dân về đây sinh sống, lập nghiệp ngày càng tăng, lúc này có khoảng 65 gia đình công giáo. Ngày 15.09.1959, Đức Cha Simon Hòa Nguyễn Văn Hiền, Giám mục Sài Gòn cho tách họ Xuân Lộc khỏi Giáo xứ Suối Tre và nâng lên thành Giáo xứ Xuân Lộc. Cùng lúc, Đức Cha Simon bổ nhiệm Cha Giuse Lâm Quang Trọng làm Cha xứ tiên khởi của Giáo xứ Xuân Lộc.

Ngày 14.10.1965, Giáo phận Xuân Lộc được thành lập. Một năm sau, Đức tân Giám mục Giuse Lê Văn Ấn về nhận Giáo phận Xuân Lộc dưới quyền chủ tọa của Đức Khâm Sứ tòa thánh Angelo Palmas tại nhà thờ Xuân Lộc. Từ ngày này, nhà thờ Xuân Lộc được nâng lên thành nhà thờ Chính Tòa của Giáo phận Xuân Lộc (khởi công: ngày 02.02.1963 và khánh thành: ngày 22.12.1966).  Để chuẩn bị đón Đại Năm Thánh 2000 và 35 năm thành lập Giáo phận Xuân lộc, Cha Đaminh Nguyễn Chu Trinh cùng cộng đoàn Giáo xứ Chính Tòa đại tu nhà thờ và chỉnh trang khuôn viên thánh đường.

Qua các thời quý Cha coi sóc Giáo xứ Chính Toà, cộng đoàn lần lượt xây dựng các cở sở hạ tầng để phục vụ Giáo xứ: nhà xứ, nhà giáo lý, hội trường, nhà sách, nhà vãng lai, các tượng đài, bãi xe. Hiện nay, dưới sự hướng dẫn của Cha Đaminh Ngô Công Sứ, các sinh hoạt mục vụ của các hội đoàn Giáo xứ đã đi vào nề nếp, ổn định và cộng đoàn Chính Toà ngày thêm vững mạnh trong đức tin, tình mến.

LỊCH SỬ HÌNH THÀNH & PHÁT TRIỂN GIÁO XỨ CHÍNH TÒA XUÂN LỘC

I/ GIAI ĐOẠN SƠ KHAI : 1940 – 1959

– Năm 1940 tại Xuân Lộc chỉ có 2 gia đình công giáo, dân cư rất thưa thớt. Sinh hoạt và tổ chức xã hội như các làng đồn điền cao su.

– Năm 1945 chỉ còn vỏn vẹn có 30 giáo dân và một nhà nguyện nhỏ tại ngã ba Phan Thanh Giản – Thoai Ngọc Hầu (Trần Phú – Nguyễn Du bây giờ) do cha Mai Ngọc Khuê, chánh xứ Bình Lộc – Suối Tre trông coi.

– Năm 1951 số giáo dân tăng lên 65 người.

– Năm 1957 Xuân Lộc trở thành tỉnh lỵ của tỉnh mới Long Khánh. Ngôi nhà nguyện ở ngã ba Phan Thanh Giản – Thoại Ngọc Hầu bị cháy, cha Đặng Thành Tiếu và giáo dân xin được một khu đất mới và xây dựng một nhà thờ gỗ lớn hơn tại vị trí nhà thờ hiện nay.

– Ngày 27.11.1958 cha Giuse Lâm Quang Trọng, nguyên là giáo sư tính lý và Latinh Đại chủng viện Thánh Tôma Bùi Chu – Gia Định về dưỡng bệnh tại Xuân Lộc. Vừa có linh mục thường xuyên, vừa là trung tâm tỉnh mới, dân công giáo kéo về Xuân Lộc mỗi ngày một đông.

II/ GIAI ĐOẠN THÀNH LẬP GIÁO XỨ: 1959 – 1965

– Ngày 15.09.1959 Đức Giám Mục Sài Gòn Simon Hòa Nguyễn Văn Hiền cho tách rời họ Xuân Lộc khỏi giáo xứ Suối Tre ( do Cha Giuse Đoàn Ngọc San làm chánh xứ) và bổ nhiệm cha Giuse Lâm Quang Trọng làm chánh xứ. Từ đó Cha Giuse mở mặt bằng xây dựng cơ sở, bầu ban hành giáo, chấn chỉnh và phát triển các hội đoàn, lập hai cư xá Thánh Mẫu và Hòa Bình cho giáo dân.

– Năm 1961 xây dựng núi đá Đức Mẹ.

– Ngày 02.02.1963 khởi công xây dựng thánh đường với qui cách 18x55x17m , cách thánh giá rộng 24m, tháp chuông cao 44m và hội trường : 8x20m.

III/ GIÁO XỨ CHÍNH TÒA: 1965 – 1975

– Ngày 14.10.1965 Giáo phận Xuân Lộc được thành lập. Đức Cha Giuse Lê Văn Ấn làm Giám mục tiên khởi, nhà thờ giáo xứ được nâng lên thành nhà thờ chính tòa của giáo phận, Cha chánh xứ Giuse được bổ nhiệm làm Cha tổng đại diện giáo phận. Có nhiệm vụ xây dựng cơ sở tạm thời cho Tòa Giám Mục ngay tại nhà thờ Chính tòa cho đến tết Mậu Thân năm 1968. Cùng với các cha trong ban cố vấn, cha Giuse đã liên hệ mua 14ha đất của công ty SHHP dành 6 ha cho tòa Giám Mục và Tiểu chủng viện Thánh Phaolô, phần còn lại mở rộng giáo xứ, xây trường Hòa Bình khu dân cư (họ Giuse ngày nay) và khu đất dành cho dòng MTG Thủ Thiêm.

– Trong thời gian này, cộng tác với cha chính Giuse lần lượt có các cha phó: Antôn Nguyễn Tứ Đại, Giuse Nguyễn Kim Sơn, Phêrô Trần Chí Thiện, Phêrô Huỳnh Văn Vinh, Giuse Mai Thanh Trường và cha Đaminh Nguyễn Chu Trinh.

– Cũng trong giai đoạn này Giáo xứ đã xây dựng và điều hành:

+ 3 trường mẫu giáo (559 HS) + 4 trường tiểu học (1038 HS)

+ 1 trường phổ thông cấp I, II (1600 HS)+ 1 cô nhi viện (28 cô nhi)

+ 1 dạ lữ quán bác ái Vinh Sơn + 1 nhà bán sách đạo và ảnh tượng.

– Vào năm 1975, vị trí giáo xứ bao trùm cả tỉnh lỵ Long Khánh, giáo xứ Chính tòa Xuân Lộc lúc ấy đã có trên 950 hộ với gần 7000 giáo dân trong tổng số 26.287 dân thị xã Xuân Lộc.

IV/ GIAI ĐOẠN SAU NĂM 1975 – 1999 :

GIÁO XỨ CHÍNH TÒA XUÂN LỘC BƯỚC VÀO GIAI ĐOẠN MỚI

– Chiến cuộc năm 1975 và vụ nổ kho đạn năm 1976 gây thiệt hại nặng nề cho giáo xứ. Sửa chữa và chỉnh trang nhà thờ là nổ lực vượt bậc của cha chính Giuse và về sau là của cha chính Đaminh Nguyễn Chu Trinh, tân chánh xứ, vả cha phó Vinh Sơn Đặng Văn Tú.

– Một số giáo dân định cư bên phải đường Cách Mạng Tháng 8 thị trấn Xuân Lộc về phía Gia Liêu đã tách sang giáo xứ Thánh Mẫu, ngày nay là giáo xứ Xuân Khánh, một số đông khác đã rời giáo xứ, trong đó có cha chính Giuse: Ngài về nghỉ hưu tại Thành phố HCM và qua đời tại đó vào ngày 27-7-1986, hiện phần mộ của ngài được đặt dưới chân núi đá Đức Mẹ trong khuôn viên nhà thờ Chính Tòa.

– Nhiều người khác từ khắp miền đất nước lại qui tụ về Xuân Lộc trong đó có cha Vinh Sơn Tú.

– Dù còn nhiều khó khăn, song song với việc trùng tu nhà thờ và những cơ sở vật chất: Giáo xứ vẫn luôn nổ lực trong mọi sinh hoạt tôn giáo dành riêng cho từng giới, nhất là công cuộc giáo dục đức tin cho giới trẻ. Đến nay đã có trên 3500 tín hữu trưởng thành xuất thân từ môi trường giáo dục giáo xứ và đang góp phần tích cực vào những sinh hoạt tôn giáo cũng như xã hội khắp đó đây. Trong đó cũng phải kể đến hồng ân ơn gọi: 7 linh mục + 15 chủng sinh + trên 60 nam nữ tu. Trong thời gian này có sự cộng tác đắc lực của quí cha Vinh Sơn Đặng Văn Tú, cha Gioan Baoxita Lại Anh Tuấn, cha Giuse Nguyễn Kim Đoan, cha Giuse Nguyễn Thành Công.

V/ GIAI ĐOẠN TỪ NĂM 1999 ĐẾN 2009

Để chuẩn bị đón mừng đại năm thánh 2000, kết hợp mừng kỷ niệm 35 năm thành lập giáo phận Xuân Lộc và mừng ngân khánh Giám Mục Đức Cha Phaolô Maria Nguyễn Minh Nhật, ngoài những công trình lớn lao của giáo phận như trung tâm hành hương Đức Mẹ Bãi Dâu và tượng đài Chúa Kitô Vua núi Tao Phùng ở Vũng Tàu, cha chính Đaminh Nguyễn Chu Trinh vừa là cha sở giáo xứ Chính Tòa vừa là Cha Tổng Đại Diện Giáo Phận, cùng với quí cha Ban Xây Dựng Giáo Phận, quí cha phó giáo xứ cùng toàn thể cộng đoàn dân Chúa Giáo xứ Chính Tòa Xuân Lộc đồng tâm nhất trí quyết tâm đại tu ngôi thánh đường và xây dựng mới những cơ sở vật chất cần thiết cho mọi sinh hoạt của một giáo phận lớn nhất nước với gần 1 triệu giáo dân gồm : nhà xứ, những nhà giáo lý, hội trường, nhà sách, nhà vãng lai, các tượng đài, bãi xe. Tất cả những công trình trên đều được bố trí trong một tổng thể hài hòa làm tăng thêm vẻ mỹ quan cho Thị Trấn Xuân Lộc.

KẾT: Lịch sử hình thành và phát triển Giáo xứ Chính Tòa Xuân Lộc luôn được đặt dưới sự quan phòng đầy yêu thương của Chúa Kitô Vua, bổn mạng Giáo xứ và dưới sự che chở của Đức Mẹ Sầu bi. Lịch sử giáo xứ luôn đi đôi và gắn chặt với sự phát triển của giáo phận Xuân Lộc từ ngày thành lập 15-09-1959 đến ngay. Dấu ấn công sức to lớn của quí Đức Cha, quí Cha, quí ân nhân và nhất là cha Chính cố Giuse Lâm Quang Trọng và cha chính Đaminh Nguyễn Chu Trinh luôn được khắc ghi trong tâm khảm của mọi người con giáo xứ Chính Tòa Xuân Lộc, trong lòng người sở tại cũng như trong tim những kẻ đã đi xa, hôm nay và mãi về sau.

NHÀ THỜ CHÍNH TÒA XUÂN LỘC

Được khởi công xây dựng vào ngày 02.02.1963

Với kích thước : 55m X 18m X 17m, cách thánh giá 24m, tháp chuông cao 44m. Nhà thờ được xây dựng theo kiểu Gothique với 2 dãy cột chắc chắn, sừng sững đỡ mái vòm hình tháp được gắn chặt trên các khung bêtông cốt thép vun vít hướng về trời, tạo bầu khí ấm cúng, trang nghiêm và thoát tục.

Từ ngày 14.10.1965 khi giáo phận Xuân Lộc được thành lập, nhà thờ Giáo xứ Chính Tòa được nâng lên thành nhà thờ Chính Tòa Giáo Phận Xuân Lộc. Từ đó Giáo xứ Chính Tòa Xuân Lộc được vinh dự Giáo phận giao tổ chức:

Thánh lễ an táng Đức Cố Giám Mục Giuse Lê Văn Ấn (17.06.1974) – Đức Cố Giám Mục Đaminh Nguyễn Văn Lãng (22.02.1988) và Đức Cố Giám Mục Phaolô Maria Nguyễn Minh Nhật (17.01.2007) với hàng ngàn, hàng vạn giáo dân đại diện cho gần 300 giáo xứ, Giáo họ trong toàn Giáo Phận về kính viếng, cầu nguyện và tiễn đưa linh cửu các Ngài vể nơi an nghỉ cuối cùng tại đất thánh Tòa Giám Mục Xuân Lộc.

Các Thánh Lễ Truyền Chức Linh Mục hàng năm với hàng trăm Linh Mục và tu sĩ nam nữ, cùng hàng ngàn giáo dân tham dự trang nghiêm sốt sắng.

• Thánh lễ Truyền Dầu ngày Thứ Năm Tuần Thánh trong các năm không có Giáo hạt đăng cai tổ chức.
• Ngày truyền thống hằng năm các Ban Hành Giáo Giáo Phận về họp mặt để mừng Xuân mới, mừng tuổi mới quí Đức Cha và Linh Mục toàn Giáo Phận.
• Và các khóa bồi dưỡng nghiệp vụ cho các Ban Hành Giáo các Giáo xứ + Giáo họ biệt lập trong toàn giáo phận.

Giáo xứ Chính Tòa Xuân Lộc luôn luôn phấn đấu để phụng thờ Thiên Chúa và chu toàn tốt mọi bổn phận của mình với lòng khiêm nhường vâng phục.