Đây Tha La xóm đạo
Có trái ngọt cây lành,
Tôi về thăm một lần
Giữa mùa nắng vàng hanh

Ngậm ngùi Tha La bảo :
Đây rừng xanh rừng xanh.
Bụi đùn quanh ngỏ vắng,
Khói đùn quanh nóc tranh,

Gió đùn quanh mây trắng
Về lửa loạn xây thành

Vũ Anh Khanh

Những vần thơ ấy đã đi vào lòng người, nên Tha La được nhiều người biết đến. Cảm hứng từ bài thơ của Vũ Anh Khanh trên đây, hai nhạc sĩ Dzũng Chinh và Sơn Thảo đã sáng tác hai bài ca Tha La Xóm Đạo và Hận Tha La rất nổi tiếng… Tha La không có cảnh đẹp nên thơ, Tha La cũng không có lâu đài cổ kính, nhưng có cây ngọt trái lành, có những con người hiền lành, sống với lũy tre xanh, nhưng cũng không kém phần kiêng cường bất khuất giữ vững niềm tin trước những gian nan thử thách…

I. Tha La được thành hình.
Dưới triều vua Minh Mạng (1820-1840), vì nghi ngờ người Công Giáo liên kết với ông Lê Văn Khôi, khởi nghĩa chống triều đình Huế, nên vua ra sắc chỉ cấm đạo rất gắt gao. Trong hoàn cảnh ấy, ông Côximô Nguyễn Hữu Trí đã đưa gia đình từ Huế vào miền Nam sinh sống và lánh nạn. Ông và gia đình đã đến Bà Trà thuộc thị xã Thủ Dầu Một, đến Suối Đá thuộc tỉnh Tây Ninh và cuối cùng đã dừng chân ở Tha La thuộc xã An Hòa huyện Trảng Bàng vào năm 1837.

Tại Tha La, ông Nguyễn Hữu Trí đã quy tụ được một số gia đình đến khai phá đất hoang sinh sống và cũng để dể dàng giữ đạo. Ông thường tổ chức giáo dân đọc kinh gia đình. Đến năm 1840, ông Nguyễn Hữu Trí mới mời được linh mục từ Chợ Quán hay Lái Thiêu về làm lễ khi các cha có dịp đi ngang qua.

Từ đây Tha La Xóm Đạo đã thật sự thành hình nhờ công lao rất lớn của ông Côximô Nguyễn Hữu Trí. Ông Côximô Trí, ông Huyện Viên và một số người nữa đã bị bắt ở tù không biết vì lý do gì và sau đó các ông được thả ra . Kế đó ông Trí lại bị bắt một lần nữa và chết rủ tù vì tuổi già sức yếu. Thân nhân đã đem ông về chôn cất ở đất Thánh Tha La. Sau nầy được cải táng đem chôn ở trước núi Đức Mẹ. Vào tháng tám hằng năm giáo xứ có làm lễ giỗ cho ông Côximô Trí, qui tụ con cháu của ông từ các nơi về để ghi nhớ công ơn của người đã chịu bao nhiêu gian nan khổ cực và hi sinh cả mạng sống mình để tạo lập nên một “Tha La Xóm Đạo” như ngày nay.
Trên mộ bia, có ghi hàng chỮ:
CÔXIMÔ TRÍ
HÃN NẰM ĐÂY,
Công đức dư đầy, Bia tạc nay:
Sáng tạo Tha La đã rõ mặt;
Quí quyền, câu họ lãnh đầy tay.
Ghe phen tù rạc, vì danh Chúa;
Nhiều nổi khổ hình, bởi đạo ngay.
Tạ thế Canh thân(1860)
Nơi khám thất.
Anh em giáo hữu chớ quên Người.

Nguồn: giaophanphucuong.org