Vào những năm đầu của thập niên 1950, sau khi đã nhọc công vất vả thành lập họ đạo Phú Xương (tiền thân của giáo xứ Thanh Hải), các cha, thầy dòng Phanxicô tại Cù Lao Nha Trang (giáo xứ Vĩnh Phước) lại bắt tay vào công tác bác ái là quy tụ tất cả lớp người già yếu neo đơn, không nơi nương tựa, bệnh tật và nhất là các bệnh nhân phong, đang sống rải rác đó đây về chân đồi Phanxicô – La San Vĩnh Phước, để nuôi dưỡng và chăm sóc thuốc men. Cơ sở này ban đầu được mang tên là Trại Tế Bần.

Số trại viên ngày một gia tăng, nên các ngài đã quyết định di dời toàn bộ ra phía Bắc, dưới chân đèo Rù Rì, lập thành Nhà Lạc Thiện.

Đến năm 1963, xét thấy hoàn cảnh các bệnh nhân phong cần phải được chăm sóc một cách đặc biệt, nên các ngài đã đưa họ về chân Núi Sạn, thành lập Trại Bài Phong Hansen, do Cha Bourgeois Alix phụ trách cùng với sự cộng tác đắc lực của các Thầy Clément, Tôma, Phêrô…

Qua hơn 10 năm thành lập và phát triển, Trại Bài Phong Hansen Núi Sạn vừa chăm sóc chữa trị cho bệnh nhân, vừa mở thêm nhiều chi nhánh như tại Tuy Hoà, Phan Rang, đặc biệt là tại Suối Tân, Cam Ranh.

Sau năm 1975, hoàn cảnh đổi thay, quý cha, thầy Phanxicô đành lần lượt miễn cưỡng ra đi mà người cuối cùng là Thầy Phêrô; các trại viên chỉ còn biết nương tựa vào 2 nữ tu Phan Sinh lớn tuổi, nhưng sau một thời gian ngắn cũng phải nghỉ hưu. Từ nay, các bệnh nhân và thân nhân lâm vào hoàn cảnh bị đói cả tinh thần lẫn vật chất, nhất là đói thánh lễ và các bí tích.

Cảm thông với tình trạng bi đát ấy, Đức Giám mục giáo phận đề nghị cha quản xứ Thanh Hải với lời nhắn nhủ: “Xóm Nhỏ Núi Sạn nằm trong địa bàn giáo xứ của cha, xin cha chăm sóc cho họ”. Nhận chỉ thị của Đức Giám mục, cha con lần mò từng bước. Ban đầu, mỗi năm 2 lần, vào dịp lễ Giáng sinh và Phục sinh, làm đơn xin phép chính quyền để được dâng thánh lễ dưới mái hiên của một tư gia bên cạnh vườn xoài, dần dần cử hành thêm thánh lễ Chúa nhật. Nhận thấy tình hình có vẻ thông thoáng, cha con mạnh dạn mua một miếng đất của một gia đình bệnh nhân, mảnh đất này vốn là đất nghĩa địa với trên 100 ngôi mộ mà đa số không còn có thân nhân chăm sóc.

Các sinh hoạt tôn giáo được cử hành thường xuyên hơn trên mảnh đất mới mua này. Sau một thời gian ngắn, nhận thấy địa điểm tụ họp cộng đoàn cần được tương đối tươm tất, cha con rủ nhau đi chặt cây ở đảo về làm cột, kèo, rui mè…; rồi đi xin tôn cũ lợp mái, đồng thời xin “xỉ” của hãng Sovigas về đúc gạch. Sau khi di dời hơn 100 mộ không người thừa nhận, cha con đã xây dựng được một ngôi nhà nguyện 3 gian trên nền đất, tuy đơn sơ nhưng đầy ắp tình Chúa và tình người.

Từ đầu thập niên 1990, được sự ưu ái đặc biệt của Đức Cha Phaolô, nhờ Cha quản xứ Giuse Nguyễn Quang Huy nhiệt tâm, năng nổ và khéo léo vận động quí ân nhân xa gần, nhờ sự quan tâm của chính quyền địa phương với giấy phép xây dựng, ngôi nguyện đường được khởi công.

Ngày 25.12.1996, bà con giáo dân Làng Phong hân hoan đón mừng Đức Giám mục giáo phận đến cắt băng khánh thành và dâng lễ tạ ơn trong ngôi nhà nguyện dâng kính Thánh Phanxicô Assisi này. Trong dịp này, Đức Cha giáo phận chính thức công nhận và chúc lành cho những sinh hoạt thờ phượng của đoàn con xấu số với những sự cảm thông sâu sắc.

Từ đó, hằng ngày và mỗi Chúa nhật, đều có các giờ kinh, giờ giáo lý và thánh lễ như một cộng đoàn giáo xứ thực thụ với những sinh hoạt và tổ chức tài chánh độc lập, phục vụ cho 120 bệnh nhân và khoảng 600 thân nhân cùng con em của họ.

Theo lời Chúa Giêsu dạy “Chính anh em hãy cho họ ăn” (Mt 14, 16) cha quản xứ đã không ngừng vận động các đoàn thể, cá nhân, tổ chức để có lương thực giúp đỡ thường xuyên hằng tháng cho các bệnh nhân già yếu không nơi nương tựa hoặc không còn khả năng kiếm sống. Ngoài ra, để giúp xoá đi mặc cảm bệnh tật, cha xứ luôn động viên, hỗ trợ, nâng đỡ con em các bệnh nhân có điều kiện học hành thành tài. Đến nay, xuất thân từ những con em Làng Phong Xóm Nhỏ, Núi Sạn đã có một bác sĩ hiện đang phục vụ tại phòng cấp cứu Bệnh viện tỉnh Khánh Hoà, một thạc sĩ tốt nghiệp ngành Xã hội tại Philippines (hiện đang làm việc ở Quảng Ngãi), một du học sinh đang theo học tại Viện ASI, Philippines, một số kiến trúc sư, kỹ sư xây dựng và các chuyên ngành khác… chưa kể một số sinh viên đang theo học tại các trường đại học khác nhau.

Quan tâm đến đời sống vật chất, tạo công ăn việc làm cho những người mình trách nhiệm cũng là mối ưu tư của chủ chăn. Vì thế, bên cạnh nhà nguyện, Làng Phong còn xây dựng được một căn nhà sinh hoạt, một nhà trẻ với gần 150 em của bệnh nhân và dân lao động đang sinh sống trong khu vực. Ngoài ra, còn có một khu dạy nghề may mặc, dạy nghề kỹ nghệ sắt và trong tương lai gần, sẽ có lớp dạy nghề mộc cao cấp dành cho con em bệnh nhân phong.

Nhìn lại những thành quả đã đạt được trong thời gian qua, tâm tình xứng hợp nhất của toàn thể bà con Làng Phong Xóm Nhỏ Núi Sạn là tạ ơn Thiên Chúa tình thương, tri ân quý Đức Cha, quý Cha, quý Thầy dòng Phanxicô, quý Nữ tu Phan Sinh và cảm tạ quý ân nhân xa gần.

Kỷ Yếu Kim Khánh Giáo Phận Nha Trang p 173