I. LỊCH SỬ:

1.- Xây dựng:

Ngày 03.9.1928, dự án xây dựng nhà thờ được khởi công trên một mỏm núi nhỏ, có tên là núi Bông.

Ngày lễ Phục Sinh 1929, khai trương con đường xe chạy lên núi. Đến tháng 6.1929, một lối đi tắt lên núi, dành cho người đi bộ, gồm 53 bậc cấp, nằm về hướng Bắc (đường Thái Nguyên) được hoàn thành.

Ngày 08.9.1929, các công trình phụ: nhà bếp, nhà ở cho người giúp việc, nhà kho, các bậc thang, phía đường chính đi lên… được đưa vào sử dụng.

Đến tháng 3.1930, khu vực nhà xứ hoàn thành. Phần công trình chính của nhà thờ được tiếp tục xây dựng.

Ngày 12.02.1933, Vua Bảo Đại viếng thăm công trình kiến thiết nhà thờ. Ngày 14.05.1933, lễ Thánh Jeanne d’Arc, nhà thờ được long trọng khánh thành. Cha Louis Vallet đã chọn Chúa Kitô Vua làm Bổn Mạng Nhà Thờ.

Ngày 15.08.1933, lắp đặt xong các kính màu trên cung thánh.

Ngày 17.03.1934, lắp đặt xong toàn bộ kính màu trong nhà thờ.

Ngày 29.07.1934, Đức Khâm Mạng Toà Thánh Dreyer làm phép quả chuông đặt tên hiệu là Têrêxa Hài Đồng Giêsu, do bà Đỗ Hữu Trí, Sài Gòn, dâng tặng.

Ngày 01.04.1935 khởi công và 01.08.1935 hoàn thành tháp chuông.

Tổng kinh phí xây dựng Nhà Thờ, chưa kể công của Cha Louis Vallet và người cai thầu làm việc với Cha, là: 30.000 đồng VN.

Diện tích hòn núi xây dựng nhà thờ 4.500m2, diện tích Nhà Thờ 720m2, diện tích nhà xứ 312,84 m2, độ cao của mặt sân Nhà Thờ so với mặt bằng thành phố là 8m, chiều cao của Nhà Thờ từ móng cho đến đỉnh tháp là 28m.

Toàn bộ công trình xây dựng đều do chính Linh Mục Louis Vallet thực hiện, dưới sự cố vấn kỹ thuật của kiến trúc sư Nesty, người Pháp và với sự cộng tác của ông Biện Tề (thân phụ cha Louis Lê văn Sinh) làm cai thầu, người thuộc Giáo Xứ Chợ Mới.

Ngày 24.10.1945, Linh Mục Louis Vallet qua đời. Thi hài Ngài được an táng dưới chân núi, bên phải con đường dẫn lên Nhà Thờ.

2.- Tu bổ và chỉnh trang:

II. ĐỊA LÝ TỔNG QUÁT:
1.- Tên gọi: Trước năm 1960, nhà thờ có tên gọi là Nhà Thờ Nha Trang. Người bình dân còn gọi là Nhà Thờ Đá, hoặc Nhà Thờ Núi. Ngày 05.07.1957 Giáo Phận Nha Trang chính thức được thành lập. Ngày 24.11.1960, Giáo Phận Nha Trang được nâng lên hàng Giáo Phận Chánh Toà, Nhà Thờ Nha Trang chính thức trở thành Nhà Thờ Chánh Toà Giáo Phận Nha Trang.

Số giáo dân giáo xứ Chánh Toà trên 3.000 người được chia thành 9 giáo họ.

III. SINH HOẠT:

Vì Nhà Thờ Chánh Toà là nhà thờ mẹ nên là nơi cử hành mọi biến cố quan trọng trong giáo phận. Đức Giám Mục đến dâng Thánh lễ vào vào các dịp lễ Trọng như Giáng Sinh, Phục Sinh, Bổn Mạng Giáo Phận, Bổn Mạng Giáo xứ, Lễ Tết, Lễ làm Phép Dầu, Truyền chức thánh, ngày Giỗ các GM tiền nhiệm…vv…

Công trường Ave Maria được chọn là nơi cử hành các đại lễ : Kim khánh Giáo Phận, Kim Khánh Linh Mục ĐC Phaolô, Đón vị Đại Diện Tòa Thánh…Và từ 24/12/2011 về sau, trở thành nơi lý tưởng để tổ chức hằng năm : canh thức và lễ đêm mừng Chúa Giáng Sinh cho giáo xứ Chánh Tòa.

IV. Các Linh Mục Quản Xứ và Phó Xứ từ 1928 đến nay:

1. Louis Vallet (Quản xứ 1928-1937)
( và Qx: 1939-1945)
2. Tourte (Qx: 1937-1939).
3. Escalère (Qx:1945-1949)
4. Jacques Lourdez (Qx: 1949-1951)
5. E. Garrigues (Qx: 1951-1954)
6. Claude Charmot (Px: 1951-1955)
7. Pierre Alexandre…
8. Vincentê Lê Công Khương (Px: 1948-1951)
9. Bernarđô Phan Văn Hoàng (Px:1952-1953)
10. Giuse Nguyễn Sồ (Qx: 1954-1957)
11. Cha Gioakim Nguyễn Du (Px:1955)
12. Giuse Phan Văn Hoa (Px: 1955-1957)
13. Gioan Nguyễn Quang Xuyên (Qx: 1957-1958)
14. Hilariô Trần Khắc Hỷ (Px: 1957-1958)
15. Giuse Nguyễn Công Nghị (Qx: 1958-1964)
(Qx:  1966-1979)
16. Vincentê Nguyễn Đạo Quán (Px:1958-1960)
17. Giuse Nguyễn Hoàng Kim (Px: 1961-1962)
18. Gioan Nguyễn Văn Minh (Px:1962-1964)
19. Antôn Hồ Ngọc Hạnh (Qx: 1964-1966)
20. Phaolô Đậu Vương Quyền (Px: 1965-1967)
21. Giuse Trần Văn Láng (Px: 1967-1968)
22. Phaolô Trần Thanh Lộc (Px: 1968-1969)
23. Phêrô Trương Trãi (Px: 1969-1970)
24. Phaolô Nguyễn Quốc Bửu (Px: 1970-1971)
25. Giuse Maria Trần Thanh Phong (Px: 1972)
(Qx : 23/6/2005-4/2/2007)
26. Simon Võ Kinh (Px. 1973-1975)
27. Phêrô Nguyễn Quang Sách (Qx: 1979-2001)
28. Đaminh Nguyễn Công Đắc (Px:1993-2002)
29. Phêrô Phạm Ngọc Phi (Qx: 25.11.2001 – 22.06.2005)
30. Tôma Nguyễn Thành Nguyên (Px: 15.08.2002 – 14.06.2004)
31. Nicolas Nguyễn Hoà (Px: 20.12.2003 – 18.09.2005)
32. Phêrô Trần Trung Nam (Px: 19.09.2005 – 2007)
33. Phêrô Maria Nguyễn Xuân Dũng (Px: 04.02.2007-2008)
34. Giuse Lê Văn Sỹ (Quản xứ: 20.10.2007 – nay)
35. Phêrô Nguyễn Đại (Px: 2007-2008)
36. G.B Nguyễn Văn Thanh Toàn (Px: 2008 – 2009)
37. Antôn Nguyễn Bảo Chi Quốc (Px: 2009 – 2011)
38. Phêrô Nguyễn viết Duy (Px : 2010 – 2012 đặc trách Phước Đồng)
39. Phêrô Nguyễn Chí Công (Px: 2010 – 9/3/2014)
40. Gioankim Huỳnh Quốc Vũ (Px: 2012 – 11/3/2014)
41. Giuse Nguyễn Đức Nhu (Px.  10/3/2014 – nay)

Ngoài ra nhà nhờ Chánh Tòa Nha Trang cònlà nơi nhiều khu khách trong và ngoài nước thường đến viếng thăm vì  những nét kiến trúc độc đáo của Ngôi Thánh đường này. Sau đây là bài viết về Nhà Thờ Chánh Tòa Nha Trang được báo Khánh Hòa đăng vào ngày 11/02/2011 như sau:

Nhà thờ Chánh Tòa TP. Nha Trang – công trình kiến trúc độc đáo

Đến với Nha Trang – Khánh Hòa, ngoài nghỉ ngơi và chiêm ngưỡng những thắng cảnh tuyệt vời, du khách còn có cơ hội tìm hiểu các di tích lịch sử, công trình văn hóa với kiến trúc độc đáo. Một trong những công trình kiến trúc du khách không thể bỏ qua là Nhà thờ Chánh Tòa Nha Trang, hay còn gọi là nhà thờ Núi.

Tọa lạc trên một ngọn đồi nhỏ cạnh Ngã Sáu, trung tâm TP. Nha Trang, Nhà thờ Chánh Tòa là địa điểm thu hút rất nhiều du khách. Tên chính thức của nhà thờ là Nhà thờ Chánh tòa Kito Vua, nhưng thường được người dân trong vùng nhắc đến với các tên gọi giản dị và quen thuộc như: Nhà thờ đá, nhà thờ Núi. Nhà thờ được khởi công xây dựng vào ngày 3-9-1928. Xưa kia, đây là vùng đất hoang sơ, khi người Pháp đến Nha Trang đã cho xẻ đôi núi Hòn Một. Nửa phía Tây của ngọn núi này được san phẳng bởi 500 quả mìn để có diện tích 4.500m2 xây nhà thờ. Tháng 12-1941, công trình được hoàn tất và cái tên nhà thờ Núi cũng do đó mà có.

Đứng từ xa nhìn, nhiều người vẫn lầm tưởng công trình kiến trúc đồ sộ này được xây dựng bằng đá chẻ, nhưng thực tế đá chẻ chỉ được dùng lát đường và sân. Còn toàn bộ các bức tường của nhà thờ được xây bằng táp lô xi măng. Chính linh mục Louis Vallet cùng các cộng sự đã trực tiếp đúc nên các khối táp lô này. Đặc biệt, chỉ phần mái bằng của hành lang chạy dọc hai bên được đổ bê tông cốt thép, còn toàn bộ mái vòm của nhà nguyện đều được dùng cốt tre cật và lưới thép mắt cáo.

Nhà thờ Núi mang đậm kiểu kiến trúc nhà thờ Gotic  với 3 phần rõ rệt, phần dưới cùng là cửa, phần giữa là ô  cửa sổ tròn to bằng kính màu được tô điểm những bông hoa hồng; phần trên cùng là hành lang và hai tháp chuông. Nét độc đáo của nhà thờ chính là bộ chuông đồng được treo trên tháp chuông. Đây là những quả chuông do hãng chuông nổi tiếng Bourdon Carillond của Pháp chế tạo và cung cấp. Trong một chuyến kinh lý vào tháng 2-1933, vua Bảo Đại đã đến thăm khi công trình đang được hoàn thiện. Lúc ấy, bộ chuông đồng đúc ở Pháp chở sang được treo tạm trên tháp gỗ. Quả chuông đầu tiên có âm mi giáng được nhà thờ hành pháp làm phép vào ngày 29-7-1934, hai quả còn lại có âm đô và âm la được hành lễ làm phép năm 1939. Trên tháp chuông còn có gắn 1 chiếc đồng hồ lớn, có 4 mặt quay ra 4 hướng.

Nổi bật nhất của nhà thờ Núi chính là khu Thánh  đường. Bước qua cửa Tiền Đàn, ta sẽ bắt gặp một không gian mênh mông, khoáng đạt và tràn ngập ánh sáng. Đặc điểm nổi bật nhất của kiến trúc Gotic tại nơi đây chính là các vòm cuốn hình múi uốn cong, rộng, hướng lên bầu trời. Hoa văn trang trí sử dụng những đoạn thẳng, được bố trí hài hòa, tạo nên vẻ đẹp giản dị nhưng không kém phần trang nghiêm. 14 tràng đàn (cuộc khổ nạn của Chúa Giê-su) được mô phỏng bằng các bức họa treo trên tường. Bên cạnh đó, để khai thác hiệu quả ánh nắng mặt trời của hai hướng Đông và Tây, các nhà thiết kế đã cho lắp nhiều loại kính màu xanh, đỏ vào các cửa vòm, cửa hoa hồng. Tất cả đã tạo nên một cảnh sắc tuyệt đẹp và nhẹ nhàng, làm dịu đi bầu không khí trang nghiêm vốn có thường thấy ở những nơi thờ phụng. Khu cung thánh là một không gian mở, những bức tranh Thánh bằng kính màu ở đây tạo nên vẻ đẹp rực rỡ và sang trọng. “Tôi cảm thấy vô cùng khâm phục bàn tay tài hoa của những người thợ đã xây dựng nên công trình này”, anh Nguyễn Thế Trọng – du khách đến từ TP. Hồ Chí Minh bày tỏ.

Nhà thờ Núi đã có mặt ở Nha Trang hơn 80 năm. Từ xa nhìn lại, nơi đây giống như một lâu đài cổ đại La Mã. Đứng chắc trên một đầu non, với bộ áo xám tro, công trình xây dựng này vẫn vững chãi, hiên ngang trước mưa nắng, gió sương. Đối với bà con giáo dân ở TP. Nha Trang, Nhà thờ Núi có một vị trí vô cùng quan trọng, họ đến đây để cầu nguyện chúa ban hồng ân. Bên cạnh đó, nhiều cặp uyên ương cũng chọn nơi đây để tổ chức đám cưới, chứng nhận cho sự thăng hoa, kết trái của tình yêu. Đây còn là địa chỉ yêu thích của khách du lịch khi đến Nha Trang – Khánh Hòa. Ngoài tham quan, chiêm ngưỡng công trình kiến trúc độc đáo, du khách sẽ có những phút giây thật thoải mái, yên bình khi ngắm nhìn sự thơ mộng của phố biển…